“Gayri Askeri Statüde olmak kaydıyla Yunanistan’a Devredilen Adaların Devir Şartı Bizzat Yunanistan Tarafından Ortadan Kaldırılmıştır”

Yıllardır, Adalar Denizi (Ege) ve Doğu Akdeniz konuları Yunanistan özelinde ‘çözüm arayan problemler’ adı altında gündem olur ve tartışılırken, ciddi güvenlik problemi teşkil etmesine rağmen, gayri hukuki uygulamalarla askerileştirilen birçok ada göz ardı ediliyor.

 

Buna ek olarak, Adalar Denizi (Ege) ve Akdeniz’deki bir takım adaların statüsünün “gayrı askeri” yerine “silahsızlandırılmış” olarak ifade edildiğine şahit oluyoruz.

 

Öncelikle, söz konusu adaların statüleri, gerek “Lozan Anlaşması”nda gerekse “Paris Barış Anlaşması”nda “demilitarized” terimi kullanılarak tarif edilen statü tanımları gereğince  “silahsızlandırılmış” değil “gayrı askeri”dir!

 

Dolayısıyla, “silahsızlandırılmış” teriminin kullanımı- örneğin; adaları ziyaret eden ve üzerinde silah bulundurmayan ancak, harp gemisi statüsü taşıyan unsurların gayrı askeri statüyü ihlal etmediği gibi bir algıya yol açabilecek, silahsız uçuş yapılacağı gerekçesi ile askeri uçaklar ve üst uçuşlar için de benzer bir algının oluşmasına sebebiyet verebilecektir. Bu durumun da, neticesinde rutin bir uygulama haline dönüşmesi ihtimali düşünüldüğünde, uluslararası antlaşmaların geçerliliğinin sorgulanmasına neden olabileceği değerlendirilmektedir.

 

İkinci Dünya Savaşı sonrası 10 Şubat 1947’de imzalanan ‘Paris Barış Andlaşması’nın (Türkiye’nin taraf olmadığı) 13’ncü Ek’inin D paragrafında[1] yapılan ‘gayri askeri statü’nün tarifi aşağıdaki gibidir:

 

 

“Bu andlaşma bakımından, “askersizleştirilme” ve “askersizleştirilmiş” terimlerinin, ilgili ülkede ve karasularında, bütün deniz, kara ve askeri hava tesislerini, tahkimlerini ve silahlarını, yapay kara, deniz ve hava engellerini; kara, deniz ve hava birliklerinin konuşlandırılması, sürekli ve geçici olarak konaklamalarını; herhangi bir biçimde askeri eğitimi ve savaş malzemelerinin üretimini yasakladığı kabul edilecektir. Bu (hüküm), sayı itibariyle iç görevleri yapmakla sınıflandırılmış ve bir kişi tarafından taşınabilen ve kullanılabilen silahlarla donatılmış iç güvenlik personelini ve bu personelin gerekli askeri eğitimini yasaklamaz.”

 

 

Yukarıda tarif edildiği şekliyle, ‘gayri askeri statü’ Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerine ilişkin tahkimat/istihkam/üs tesis, her türlü silah konuşlanmasını, tatbikat/eğitim dâhil askeri uçakların değişik amaçlı her türlü uçuşunu, transit geçişini, daimi/geçici konuşlanmasını yasaklamakta, yalnızca iç güvenlik kuvvetlerine izin vermektedir.

 

Ayrıca adaların, “Gayrı Askeri Statüsü”, karasal kısımlarının yanı sıra karasuları ve hava sahasını da içermektedir.

 

Lozan Andlaşması’nda adalara “Gayrı Askeri Statü” verilme sebebi, adaların coğrafi olarak Türkiye’ye olan yakınlıkları dolayısıyla oluşturabilecekleri olası ‘güvenlik tehdidi’dir. Türkiye’nin güvenliği esastır. Türkiye’ye olan yakınlıkları düşünüldüğünde, adalar üzerindeki Yunan egemenliği ile Türkiye’nin güvenlik endişeleri ancak adalara ‘gayri askeri statü’ verilmesi ile dengelenmiştir. 1923 Lozan Barış Antlaşması konferans tutanak ve belgeleri de göstermektedir ki, güvenlik endişesi göz önüne alınarak Türk heyetinin talebiyle anlaşmaya konuya dair çekince  konulmuştur.

 

 

“…adalarda kara ya da deniz uçağı, havacılığa yarayacak hiçbir tesis bulundurulmaması konusunda 13’üncü maddeye bir çekince”^[1]

 

 

Türk heyetinin eklenmesini sağladığı çekince daha sonra tartışılmış, Lord Curzon tarafından da ifade edildiği üzere, adaların Türkiye’ye karşı yöneltilecek saldırılarda kara, deniz ve hava üssü olarak kullanılmayacak biçimde askerden arındırılacağına ilişkin kesin hükümler anlaşma metnine dahil edilmiştir.

 

Gayri askeri statüde olmak kaydıyla 1923 Lozan Barış Anlaşmasıyla resmi olarak (Altı Büyük devlet Kararı ile 1914’ten itibaren fiilen Yunan ve İtalyan işgali altında olan) Türkiye’den alınıp resmi olarak Yunanistan’a ve İtalya’ya verilen ve 1947 Paris Barış Anlaşmalarıyla İtalya’dan alınıp, Yunanistan’a verilen adaları şu şekilde tasnif etmek mümkündür:

 

 

1. Boğazönü Adaları: Yunan adaları Limni ve Semadirek ile Türk adaları İmroz ve Bozcaada Lozan Barış Anlaşması’nın 4. maddesi ile askerden arındırılmıştır. Semadirek ve Limni ayrıca bir de Lozan Barış Anlaşması’nın 12. maddesi ile de silahsızlandırılmıştır.
2. Kuzeydoğu ve Orta Ege Adaları: Midilli, Sakız, Sisam ve Ahikerya Lozan Barış Anlaşması’nın 12. maddesi askerden arındırılmış olup, 13. maddesi gereğince üzerlerinde ancak polis ve jandarma bulunabilecek, deniz üssü ve istihkam kurmanın yasak olduğu adalardır.
3. Onikiadalar: 1923’de Lozan’da Boğazönü ve Orta Ege adaları için belirlenmiş olan statünün 1947’de Paris Anlaşması ile bu defa Oniki Ada’ya teşmil edilmiştir. Paris Barış Anlaşması’nın 14. maddesi gereğince söz konusu 14 Yunan adası üzerinde ancak asayişi sağlayacak kadar kuvvet bulundurulabilecektir.

 

Buradan yola çıkarak Ege Adaları gayri askeri statüleri bakımından üç gruba ayrılmıştır:

 

1. Boğazönü adaları, Lozan Boğazlar Sözleşmesine göre,
2. Doğu Ege Adaları Lozan Anlaşması’nın 12, 13. maddelerine göre,
3. Meis ve Menteşe Adaları (Oniki Ada) Paris Barış Anlaşması’na göre askersizleştirilmiş ve silahsızlandırılmıştır.

 

 

 

 

Lozan ve Paris Barış Anlaşmalarınca uygulatılan hükümler yalnızca Türkiye’nin güvenliğini sağlamak kaygısıyla eklenmemiş aynı zamanda adalarda silahlanmayı ve bölgede de iki ülkenin kıta sahanlığından kaynaklanan genişleme (irredantizm) taleplerini  önlemeyi hedefleyerek bölgede istikrar ve barış sağlanması amaçlanmıştır. Yunanistan ve Türkiye arasında 3 mil ile sınırlandırılmış olan ‘karasuyu’  da,  adalara ‘gayri askeri statü’ verilmesi de bölge barışının devamlılığı için son derece önemli hususlardır. Fakat Yunanistan her iki koşulu da çiğneyerek sözleşmeyi tek taraflı olarak ihlal etmiştir. 1936’da Ege’de karasularını 6 mile çıkartmış, 1964’ten itibaren ise adaları silahlandırmaya başlamıştır.  Keza, öngörüldüğü şekilde, bu kuralların Yunanistan tarafından ihlali, bölgede Yunanistan’ın taleplerini içeren uzatmalı problemler ağını başlatmış, bölge istikrarı uzun vadeli olarak rafa kaldırılmıştır.

 

Yunanistan 1960’lı yıllardan itibaren ‘gayri askeri statü’de bulunan bu 23 adanın en az 16’sını silahlandırmakta ve askerileştirilmektedir. Buna ek olarak Yunanistan 30 Ağustos günü Meis yani Kızılhisar Adası’na asker sevkiyatı gerçekleştirmiştir. Söz konusu adım Yunanistan’ın hukuk tanımazlığının ve pervasızlığının göstergesidir. Esasen gayri askeri statünün bozulması egemenlik devir şartının ortadan kalkması anlamına gelmektedir. Türkiye ivedilikle bu hukuksuzluğu ve ihlali dünya kamuoyuna kuvvetle duyurmalı, ihlalin devamının bu adaların Yunanistan’a devir şartını ortadan kaldırdığını ve bu adalar üzerindeki Yunan egemenliğini tartışmalı hale dönüştürdüğünü ifade etmelidir.

 

Konum olarak Meis adasının yanında yer alan ve Lozan Barış Anlaşması ile İtalya’ya devredilen adalar arasında isimleri geçen Kara Ada ve Fener Adası’nın, Paris Barış Anlaşmasıyla Yunanistan’a devredilen adalar arasında isimleri geçmemektedir. Bu adalar Yunanistan’a devredilmemiştir. İsmi belirtilmemesine istinaden bu adalar sahipsiz değil, aksine, sürecin doğal sonucu olarak aidiyetleri Osmanlı’nın doğal halefi olan Türkiye Cumhuriyeti’ne aittir.

 

Diğer yandan Lozan Anlaşmasının 16. Maddesine göre Eritre Yemen ve Kıbrıs meselelerinde olduğu gibi, 1947  Paris Barış Anlaşmasında da Yunanistan’a devri konusunda  Türkiye’nin onayının alınmamasına bağlı olarak, Türkiye imzacı değildir. Bu da hukuken bu adaların İtalya’dan alınıp Yunanistan’a verilmesi durumunun geçerliliği de ciddi tartışma konusu yapmaktadır.

 

 

GAYRİASKERÎ STATÜDEKİ ADALAR

 

Sıra No	Türkçe İsmi	Antlaşmadaki İsmi	İlgili Antlaşma Maddesi
1	Taşoz	Tasos	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Antlaşması Md.12
2	Bozbaba	Aya Evstratios	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Antlaşması Md.12
3	İpsara	Psara	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Antlaşması Md.12
4	Semadirek	Semothrace	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Antlaşması Md.121923 Lozan Boğazlar Sözleşmesi Md.3,4,6
5	Limni	Lemnos	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Antlaşması Md.121923 Lozan Boğazlar Sözleşmesi Md.3,4,6
6	Midili	Mityelene	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Ant. Md.12 ve 13
7	Sakız	Chios	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Ant. Md.12 ve 13
8	Ahikerya	Nicaria	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Ant. Md.12 ve 13
9	Sisam	Samos	1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Ant. Md.12 ve 13
10	İstanbulya	Stampalia	1947 Paris Antlaması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
11	Rodos	Rhodes	1947 Paris Antlaması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
12	Herke	Calki	1947 Paris Antlaması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
13	Kerpe	Scarpanto	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
14	Çoban	Cassos	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
15	İleki	Piscopis(Tilos)	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
16	İncirli	Misiros(Nisyros)	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
17	Kelemez	Calimnos	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
18	İleriye	Leros	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
19	Batnoz	Patmos	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
20	Lipso	Lipsos	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
21	Sömbeki	Simi	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
22	İstanköy	Cos	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı
23	Meis (Kızılhisar)	Castellorizo	1947 Paris Antlaşması Md.14/2 Ek XIII D Paragrafı

 

 

Kaynakça

 

[1] Paris Peace Treaties were signed on 10 February 1947 at Paris within which the signatories were; United Kingdom, USA, Soviet Union, France, Italy, Romania, Hungary and Bulgaria. Special Clauses with regard to the islands are: Paragraph “D” of annex XIII of the Treaty Section V – Greece (Special  Clauses)

 

D: Definition of the terms “Demilitarization” and “Demilitarized”

 

For the purpose of the present treaty, the terms “demilitarisation” and “demilitarised” shall be deemed to prohibit, in the territory and territorial waters concerned, all naval, military and military air installations, fortications and their armaments, artificial military, naval and air obstacles; the basing or the permanent or temporary stationing of military, naval and military air units; military training in any form; and the production of war material. this does not prohibit internal security of personnel restricted in number to meeting tasks of an internal character and equipped with weapons which can be carried and operated by one person, and the necessary military training of such personnel.

 

[2] Hüseyin PAZARCI, “Doğu Ege Adalarının Askerden Arındırılmış Statüsü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayınları:550, Ankara-1986. “29 Kasım 1922 tarihinde gerçekleştirilen oturum sırasında, Türk heyeti tarafından Lozan Antlaşmasının 13’üncü  maddesine çekince konulmuştur.”

 

 

Doç. Dr. Cihat Yaycı

BAU DEGS Başkanı